یك كارشناس در گزارش پرشین رز مطرح كرد؛
بررسی آخرین وضعیت آب های زیرزمینی اصفهان
پرشین رز: 3 میلیارد مترمکعب آب از منابع زیرزمینی دشت اصفهان- برخوار از سال 1360 تا حالا تخلیه شده و این در حالیست که این دشت از سال 45 شمسی در فهرست دشت های ممنوعه بوده است.
خبرگزاری مهر، گروه استان ها- ندا سپاهی: در دشت هایی که ممنوعه اعلام می شود با عنایت به افت سطح آب زیرزمینی در آنها اجازه حفر چاه جدید داده نمی شود و برداشت ها باید طبق قوانین تعیین شده، صورت گیرد.
این در حالیکه دشت اصفهان- برخوار که شهر اصفهان در آن واقع است بدلیل افت سطح آب های زیرزمینی از سال ۱۳۴۵ ممنوعه شده اما برغم ممنوعه بودن، از آن سال تا حالا هزاران حلقه چاه با مجوز و بدون مجوز در این دشت حفر شده است. از چاه های عمیق و نیمه عمیق شیره جان زمین را می مکند.
بر اساس آمار یک هزار و ۴۸۰ حلقه چاه بدون مجوز و چهار هزار و ۸۰۰ حلقه چاه مجوز دار در دشت اصفهان -برخوار وجود دارد که خیلی از آنها همچون چاه های حریمی از زمان خشکیدن رودخانه زاینده رود و کاهش منابع آب سطحی حفر شدند.
کارشناس زمین شناسی آب های زیرزمینی که درباره ی وضعیت منابع آب اصفهان پژوهش کرده است می گوید: زمانی که سطح آب زیرزمینی در یک دشت افت می کند زنگ خطری است که هشدار می دهد اگر بارگذاری بر این دشت بیشتر شود به وضعیت ناپایدار خواهد رسید و گرفتار فرونشست خواهد شد؛ دشت اصفهان- برخوار را از سال ۱۳۴۵ بدلیل کاهش افت سطح آبخوان ممنوعه اعلام نمودند اما مسئله ممنوعه بودن این دشت به دلیلهای مختلف کنار گذاشته شد و برای توسعه کشاورزی، منابع راهبردی آب زیرزمینی از بین رفت.
برداشت بی رویه از سفره های آب زیرزمینی، این منابع گرانقیمت را در معرض بحران جدی و دشت اصفهان- برخوار را در فهرست دشت های ممنوعه بحرانی کشور قرار داده است و هر روز اثر تازه ای از فرونشست در این منطقه پدیدار می شود.
خبرگزاری مهر درباب وضعیت منابع آب زیرزمینی استان اصفهان و به ویژه دشت اصفهان- برخوار و دشت طاهر آباد کاشان با مهدی سوادکوهی دکتری زمین شناسی آب های زیرزمینی، گفتگویی داشته است که متن آنرا در ادامه می خوانید؛
آماری از وضعیت مخزن آبخوان دشت اصفهان- برخوار در سال ۱۳۴۵ دارید؟
برآوردی از میزان آب و وضعیت مخزن آبخوان این دشت در سال ۴۵ نداریم برای اینکه دیتای دقیقی وجود ندارد اما اگر سال ۱۳۶۰ را مبنا قرار دهیم از سال ۶۰ تا حالا چیزی حدود سه میلیارد مترمکعب در دشت اصفهان- برخوار کسری مخزن داریم. رقم بسیار عجیبی است؛ در نظر بگیرید گنجایش سد زاینده رود یکهزار و ۴۰۰ میلیون مترمکعب است و بیش از دو برابر حجم مخزن سد زاینده رود در دشت اصفهان- برخوار کسری آب زیرزمینی داریم.
لطفاً درباره ی آخرین وضعیت فرونشست دشت اصفهان- برخوار بفرمائید.
متولی اعلام وضعیت فرونشست زمین، سازمان نقشه برداری و زمین شناسی است که نرخ فرونشست را بر طبق تصاویر ماهواره ای و روش های راداری استخراج می کنند. با این حال، طی ۲ سال قبل با نصب GPS داده های جدیدی از وضعیت فرونشست اصفهان به دست آمد و حداکثر نرخ آن ۱۸ سانتیمتر در سال برآورد شد.
زمانی که نرخ فرونشست کم می شود هم می تواند جای خوشی داشته باشد و هم نگرانی! نگرانی از این بابت که ما قسمت زیادی از آبخوان را از دست دادیم؛ قسمتی که گرفتار فشردگی شده و بنابراین نرخ فرونشست کم شده باشد.
علی رغم اطلاع رسانی و هشدارها طی دو سال اخیر درباب وضعیت بحرانی فرونشست دشت اصفهان- برخوار اقدام عاجلی برای کنترل این پدیده نشد؛ راه حل مناسب برای نجات دشت اصفهان-برخوار چیست؟
راهکاری که وزارت نیرو برای مقابله با فرونشست در پیش گرفته، طرح ملی احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی است اما در واقعیت، احیایی وجود ندارد برای اینکه آن قسمت از آبخوان که بدلیل فرونشست، از بین رفته و فضاهای خالی خودرا تا حد زیادی از دست داده دیگر قابل بازگشت نیست. پس احیا مفهوم ندارد اما در تعادل بخشی تلاش می شود که فشار از روی آبخوان برداشته شود و ادامه افت سطح آب زیرزمینی و فرونشست متوقف گردد.
در این طرح چاه های بدون مجوز شناسایی و پر و پروانه چاه های مجاز اصلاح و تعدیل می شوند؛ فرض کنید اگر یک پروانه چاه ۳۰ لیتر در ثانیه باشد مجوز برداشت آنرا برمبنای فرمول ها و ضریب تعدیل به ۱۵ لیتر در ثانیه کم می کنند.
مورد بعدی شناسایی و خرید چاه های کم بازده است و یا نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه های مجاز از دیگر اقدامات است اما علیرغم این ها طرح تعادل بخشی منابع آب زیر زمینی از تعادل بخشی قهری طبیعت عقب است. به بیان دیگر طبیعت خودش خودرا به تعادل می رساند.
برای مثال، فرض کنید فردی طبق پروانه حق برداشت ۳۰ لیتر در ثانیه آب دارد با اعمال اصلاح و تعدیل، مجوز برداشت به ۱۵ لیتر در ثانیه کاسته می شود اما زمانیکه از همان زمین بازدید می نماییم، می بینیم چاه آن فرد ۲ لیتر بر ثانیه هم آب ندارد. این همان تعادل بخشی قهری طبیعت است.
آیا آبخوان دشت اصفهان- برخوار از بین رفته است؟
مرگ آبخوان تدریجی است، یکباره نیست. زمانی که فرونشست آغاز می شود به همان نسبت که پیش می رود، قسمتی از آبخوان از بین می رود و این آبخوان گرفتار مرگ تدریجی شده و هیچ گاه به آن حالت قبلی باز نمی گردد.
متأسفانه به محیط زیست و حقابه طبیعت احترام نگذاشتیم. محیط زیست و طبیعت واقعاً مظلوم است؛ مظلومی است که ساکت می ماند و زمانی انتقام می گیرد که راه بازگشتی وجود ندارد و بدون هیچ نوع تخفیف مجازات می کند و فرونشست یکی از مجازات های طبیعت است.
آنچه که در مطالعات مشاهده کردیم، وضعیت آبخوان ها خیلی به بارش ها واکنش نشان داده است برای اینکه زمانیکه تغذیه خوب است افت آب های زیرزمینی کمی، کم می شود و این در شرایطی است که ما به سمت کاهش برداشت آب نرفتیم ؛ در کجای سیاستگذاری های ما سعی شده که مصارف آب کشاورزی را محدود کنیم؟ همه در حد صحبت بوده است.
بیشترین مصارف آب زیرزمینی در بخش کشاورزی است پس اگر بیشترین صرفه جویی در این بخش صورت گیرد، یک راه حل است ولی به این سمت نرفتیم. باید توجه داشت که یک ارگان مانند وزارت نیرو و آب منطقه ای به تنهایی نمی تواند این وضعیت را کنترل کند همانگونه که توسعه کشاورزی تنها ازطریق یک ارگان انجام نشده است. متأسفانه این اتفاق نیافتاده و بیشترین مصرف در بخش کشاورزی است. اگر سطح آب زیرزمینی باردیگر افزایش یابد باز همان قدر برداشت می شود
این واقعیت را باید بپذیریم که اگر برداشت آب کم شده بواسطه عملکرد خوب ما نیست بلکه بیشتر بواسطه این است که آبخوان گرفتار ضعف شده است.
آیا فروچاله هایی که طی یک سال اخیر در مناطق مختلف شهر اصفهان پدیدار شدند، نشان دهنده بحرانی تر شدن فرونشست دشت اصفهان- برخوار است؟
فروچاله هایی که در اتوبان شهید آقابابایی و خیابان آپادانای شهر اصفهان صورت گرفت ارتباط مستقیم با فرونشست نداشتند. شبکه های دفع فاضلاب شهر اصفهان خیلی قدیمی اند، حتی قدمت ۴۰- ۵۰ ساله دارند. باید توجه داشت که شبکه های بتنی فاضلاب گرفتار خوردگی می شوند برای اینکه بتن در مقابل اسید سولفوریک حساس است آن قسمت از لوله فاضلاب که بیرون از شبکه فاضلاب مانده در اثر گاز اسید سولفوریک به مرور گرفتار خوردگی می شود.
براساس آن چه در تصاویر ویدئومتری شبکه فاضلاب اصفهان مشاهده شد این لوله ها بگونه ای در طول سال ها گرفتار خوردگی شده بودند که نیمی از لوله دیده نمی شد و خاک ها شسته شده و به سطح آسفالت رسیده بود.
در چنین شرایطی بر اثر یک ضربه یک حفره بزرگ پدیدار می شود.
اما قدمت تأسیسات و شبکه آب اصفهان، برای مثال از پایتخت کمتر است در حالیکه تا حالا گزارشی در خصوص شکستگی های زنجیره وار لوله های آب در تهران گزارش نشده؛ آیا می توان اظهار داشت که بدلیل فرونشست دشت اصفهان- برخوار زیرساخت هایی چون شبکه های آب و لوله های گاز تحت تنش قرار گرفتند؟
بله فرونشست بی تأثیر نیست؛ در نظر بگیرید منطقه ای به سرعت ۱۸ سانتیمتر در سال فرو می رود و منطقه مجاور آن با سرعت ۱۰ سانتیمتر! این شرایط تنش بوجود می آورد و در مرز دو منطقه موجب گسستگی، شکستگی لوله و تخریب منازل می شود و این گسستگی را در سطح زمین بشکل ترک می بینیم. باید توجه داشت بیشترین میزان خطر در منطقه ای است که در آن تغییر نرخ فرونشست وجود دارد.
به بیان دیگر نرخ بالای فرونشست به تنهایی به مفهوم بیشترین میزان خطر نیست بلکه بیشترین تهدید زمانی است که تغییر نرخ یا همان فرونشست ناهمگن اتفاق می افتد.
لطفاً درباره ی وضعیت منابع آب زیرزمینی استان اصفهان بفرمائید.
براساس مطالعات و آماربرداری سراسری که سال ۱۳۹۷ به انتها رسید در استان اصفهان ۶۱ هزار و ۴۲۲ حلقه چاه مجاز و بدون مجوز حفر وجود داشته که این تعداد چاه سالانه ۲ میلیارد و ۵۲ میلیون مترمکعب آب از منابع زیرزمینی تخلیه می کنند.
همچنین ۱۱ هزار و ۵۶۰ دهنه چشمه در استان وجود دارد که سالانه ۴۴۳ میلیون مترمکعب از آنها آب برداشت می شود و تعداد چهار هزار و ۲۶۷ رشته قنات در استان وجود دارد که تخلیه سالانه آنها عددی حدود ۲۴۸ میلیون مترمکعب آب است.
سطح منابع آب زیرزمینی از سال ۱۳۹۷ تا حالا کاهش داشته یا افزایش؟
استان اصفهان ۳۵ محدوده مطالعاتی (دشت) دارد. سال ۱۳۹۸ شمار دشت های آزاد استان هشت محدوده مطالعاتی بود اما هم اینک تعداد دشت های آزاد به ۶ دشت رسیده است برای اینکه دشت های نائین و انارک نیز ممنوعه شدند. حالا ۲۹ دشت استان اصفهان ممنوعه و از این تعداد ۱۰ دشت ممنوعه بحرانی است که یکی از آنها دشت اصفهان- برخوار است.
از این ۳۵ دشت بیشترین میزان افت تجمعی مربوط به مهیار شمالی با ۴۹.۲۲ متر و افت سالانه ۱.۲۰ متر و کسری مخزن تجمعی آبخوان ۴۲۵ میلیون مترمکعب است و بعد از آن دشت دامنه با افت ۳۸.۸۹ متر و متوسط افت سالانه یک متر و کسری مخزن آبخوان ۴۲۸ میلیون مترمکعب است. دشت اصفهان- برخوار با افت تجمعی ۳۶.۸۳ متر و متوسط افت سالانه ۹۲ سانتیمتر و کسری مخزن سه میلیارد و ۲۵ میلیون مترمکعب در ردیف سوم قرار دارد. سه میلیارد و ۲۵ میلیون مترمکعب عدد خیلی بزرگی است!
چرا افت سطح آبخوان دشت اصفهان- برخوار نسبت دشت مهیار و دامنه کمتر اما کسری مخزن بیشتر است؟
علت وسعت زیاد دشت اصفهان- برخوار است که افت سطح آب کمتر اما کسری مخزن بیشتری دارد.
شکاف طولانی در طاهرآباد کاشان تحت تأثیر چه عواملی رخ داده است؟ لطفاً درباب وضعیت منابع آب زیرزمینی دشت کاشان هم توضیح دهید.
شکستگی طولانی در طاهرآباد شکاف های ناشی از فرونشست نامتقارن است که بر اثر تغییر نرخ فرونشست در منطقه رخ داده است. سرعت فرونشست در یک نقطه زیاد و منطقه مجاور آن کمتر. بطور کلی نرخ فرونشست به سه عامل اصلی بستگی دارد. یکی افت سطح زیرزمینی که با نرخ فرونشست رابطه مستقیم دارد. ضخامت آبرفت یا قسمتی از آبخوان که زهکشی و تخلیه می شود نیز با میزان فرونشست رابطه مستقیم دارد. علاوه بر این دو، جنس رسوبات نیز در کیفیت فرونشست مؤثر است. هرچه رسوبات دانه ریزتر باشد مانند رس، پتانسیل فرونشست بیشتر می شود.
به نظر می رسد که در منطقه طاهرآباد کاشان عاملی که بر شکاف تأثیر گذار بوده اختلاف فاحش در ضخامت آبرفت است. این اختلاف فاحش و ناگهانی در ضخامت آبرفت نتیجه عملکرد گسل در منطقه است که سنگ کف منطقه را جابه جا کرده است. به بیان دیگر در طاهرآباد دو منطقه با اختلاف ضخامت آبرفت فاحش در کنار هم داریم یک جا نرخ زیاد و یک جا کم است و موجب این شکستگی طولانی در دشت طاهر آباد شده است.
براساس آمار موجود، دشت کاشان ۱۶.۵۳ متر افت تجمعی و به طور متوسط سالانه ۵۲ سانتیمتر کاهش سطح آب دارد. کسری تجمعی مخزن آبخوان دشت کاشان یک میلیارد و ۱۴۸ میلیون متر مکعب ارزیابی شده و متوسط کسری سالانه ۳۵.۸۸ میلیون مترمکعب است که در دوره ۳۲ ساله محاسبه شده است.
کسری آبخوان کاشان در سال آبی گذشته چقدر بود؟
طبق آخرین پایش ها کسری مخزن دشت کاشان در سال ۱۴۰۰- ۱۴۰۱ برابر ۴۷.۲۴ میلیون مترمکعب بوده و این دشت ۶۸ سانتیمتر در سال آبی گذشته افت داشته است.
آبخوان دشت اصفهان-برخوار، مهیار و دامنه در سال آبی گذشته چه تغییراتی داشتند؟
میزان افت سطح آب زیرزمینی دشت مهیار شمالی یک متر و ۲۶ سانتیمتر، دشت دامنه یک متر و ۲۴ سانتیمتر و دشت اصفهان- برخوار ۳۶ سانتیمتر در سال آبی ۱۴۰۰- ۱۴۰۱ بوده است.
همچنین میزان تغییر حجم مخزن آبخوان دشت مهیار ۱۱.۱۴ میلیون مترمکعب، دشت دامنه ۱۳.۶۶ میلیون مترمکعب و دشت اصفهان- برخوار ۲۹.۵۷ میلیون متر مکعب در سال آبی گذشته بود.
سطح آب زیرزمینی دشت اصفهان- برخوار در مطالعات چند سال اخیر ما همیشه رو به پایین بوده، تنها در سال آبی ۱۳۹۸- ۱۳۹۹ که بدلیل بارندگی های شدید در کشور که بیشتر آبخوان ها خیز سطح آب داشتند. میزان افت در آبخوان این دشت به ۹ سانتیمتر کاهش پیدا کرد.
آیا پساب شهری و تغذیه مصنوعی منابع آب زیرزمینی می تواند منبعی جهت کمک به بهبود وضعیت آبخوان اصفهان- برخوار باشد؟
ببینید، به هر طریقی که بتوانیم آب را به آبخوان تزریق نماییم، بُرد کردیم. پساب تصفیه شده هم همان کار را می کند، اینجا صحبتی از کیفیت پساب نمی نماییم اما تغذیه مصنوعی هم یک راه حل است به شرطی که برداشت ها را کنترل نماییم برای اینکه اگر هرقدر تغذیه صورت گیرد اما برداشت ها کنترل نشود، بی نتیجه است.
بنابراین گام اول کنترل برداشت آب است. درست است که می گوئیم آبخوان دشت اصفهان- برخوار از زاینده رود تغذیه می شود و اگر این تغذیه ادامه داشته باشد می توانیم جلوی فرونشست را بگیریم اما عامل اصلی فرونشست برداشت های بی رویه بوده و تا آنرا کنترل نکنیم تغذیه آبخوان نمی تواند مؤثر باشد و این سوال شما زمانی مفهوم پیدا می کند که تخلیه منابع آب را کم کرده باشیم.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب